متخصص چشم کیست؟

متخصص چشم پزشکی در حوزه‌ی درمان بیماری‌های چشمی شامل اختلالات مربوط به عدسی، شبکیه، قرنیه و سایر لایه‌های چشم، بیماری‌های پلک و مجاری اشکی فعالیت می‌کند. در این مقاله به بررسی علائم، بیماری‌ها و شرایطی که باعث مراجعه به چشم پزشک می‌شود، می‌پردازیم.

متخصص چشم پزشک چه کسی است؟

متخصص چشم پزشکی، در زمینه‌ی تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌ها و مشکلاتی که چشم، پلک و مجاری اشکی را درگیر می‌کند، فعالیت دارد. این پزشکان گاهی با عنوان «جراح چشم» نیز در جامعه شناخته می‌شوند. متخصص چشم با روش‌های مختلفی از جمله تجویز داروهای خوراکی، قطره و پمادهای چشمی، عینک، لنز و در صورت لزوم عمل‌های جراحی بیماری‌های چشمی را درمان می‌کند. 

علائمی که می‌تواند علت مراجعه به چشم پزشک باشند

علائم مختلفی می‌تواند علت مراجعه‌ی بیماران به مطب چشم پزشکان باشد.برخی از شایع‌ترین دلایل مراجعه به چشم پزشکان عبارتند از:

• کاهش بینایی
• درد چشم 
• نزدیک‌بینی
• دوربینی
• قرمزی چشم
• ضربه به چشم
• احساس شن ریزه در چشم
• خارش و سوزش چشم 
• خشکی چشم
• ترشحات چشمی
• تاری دید
• حساسیت زیاد به نور
• اشک ریزش بیش از حد
• غیرقرینه بودن چشم‌ها
• ورود اجسام خارجی به چشم

چه زمانی باید به متخصص چشم پزشک مراجعه کرد؟

بسیاری از بیماری‌های چشمی، با شرح حال و معاینه‌ی ساده قابل تشخیص و درمان است. حتی در خیلی از موارد، نیازی به مراجعه‌ی مستقیم به پزشک متخصص نیست و پزشکان عمومی نیز به خوبی بیماری را مدیریت می‌کند. به همین توصیه می‌کنیم که در صورت ایجاد علائم ذکر شده، ابتدا به پزشک عمومی که با شرایط شما و سوابق پزشکی شما آشنایی دارد مراجعه کنید. در صورتی که نیازی به بررسی‌های بیشتر باشد، پزشک عمومی شما را به متخصص چشم پزشکی ارجاع می‌دهند. البته در برخی موارد، بهتر است که از همان ابتدا به متخصص چشم پزشکی مراجعه کنید، این موارد عبارت‌اند از:

• عمل‌های جراحی اصلاح عیوب انکساری چشم (مثل نزدیک بینی)
• جراحی ترمیمی آسیب‌های چشمی
• نیاز به معاینه‌ی دقیق چشم با ابزارهای پیشرفته
• وجود تومورهای چشمی
• اصلاح غیرقرینه بودن چشم‌ها (استرابیسم)
• جراحی آب مروارید

تفاوت متخصص چشم پزشک و اپتومتریست

اپتومتریست یا بینایی‌سنج، فردی است که پس چهار سال تحصیل در این رشته، مدرک لیسانس  آن را اخذ می‌کند. در طی این دوره، دانشجو با معاینات چشمی، کار با ابزارهای چشم پزشکی، بیماری‌های چشمی به خوبی آشنا شده و پس از فارغ‌التحصیلی در بیمارستان، مطب یا کلینیک‌های چشم پزشکی فعالیت می‌کند. 

اپتومتریست‌ها در معاینات دوره‌ای (به طور مثال از نظر تنبلی چشم در کودکان، دوربینی و نزدیک بینی)، پیشگیری از بیماری‌های چشم و برخی درمان‌ها نقش دارند. در حالی که متخصص چشم پزشکی علاوه بر وظایف اپتومتریست، برای تجویز درمان‌های دارویی و جراحی که فعالیت‌هایی تخصصی‌تر هستند، وارد عمل می‌شود. 

بیماری‌های که متخصص چشم درمان می‌کند

بیماری‌های بسیار زیادی توسط چشم پزشکان تشخیص داده شده و درمان می‌شود. برخی از شایع‌ترین بیماری‌های چشمی عبارتند از:

• گلوکوم 
• آب مروارید
• رتینوپاتی دیابتی
• قوز قرنیه
• انحراف چشم
• سندرم خشکی چشم
• مگس‌پران چشم
• تنبلی چشم
• رتینوپاتی نوزادان زودرس
• گل‌مژه
• توده‌های چشمی

آنچه در ویزیت تجربه خواهید کرد

شرح حال

ابتدا پزشک در مورد علت مراجعه و شکایت اصلی شما سوالاتی می‌کند. اگر به  بیماری خاصی مبتلا هستید یا دارویی (حتی داروی مسکن مثل ژلوفن) مصرف می‌کنید، حتماً آن‌ها را به پزشک خود اطلاع دهید.

معاینه

در مرحله‌ی بعدی، پزشک به معاینه‌ی شما می‌پردازد. برای این کار ممکن است از ابزارهای مختلفی استفاده شود که در ادامه، به بررسی آن‌ها نیز می‌پردازیم.

توصیه‌های درمانی

بر اساس یافته‌های بالینی و آزمایشگاهی، پزشک معالج گزینه‌های درمانی را به شما توضیح داده و بهترین گزینه را به شما توصیه می‌کند. البته بیمار می‌تواند بر اساس شرایط خود (از جمله نیاز به استراحت بعد از اقدام درمانی، نیاز احتمالی به عمل جراحی و مراقبت‌های بعد از آن و مسائل مالی) یکی از این روش‌های توصیه شده را انتخاب کند.

روش‌های تشخیصی و تست‌های آزمایشگاهی

• اسلیت لامپ: اسلیت لامپ نوعی میکروسکوپ دو چشمی است که پزشک به کمک آن می‌تواند چشم بیمار را با بزرگنمایی بیشتر ببیند.
• چارت اسنلن: چشم پزشک با استفاده از چارت اسنلن، میزان بینایی شما را می‌سنجد. انواع مختلفی از چارت اسنلن وجود دارد که در آن‌ها، چندین سطر از یک حرف انگلیسی (معمولاً E) در جهت‌های مختلف نوشته شده که هر چه به سمت سطرهای پایین‌تر می‌رویم، اندازه‌ی حروف کوچک‌تر می‌شود. چشم پزشک با نشان دادن چندتا از این حروف به شما و پرسیدن جهت آن‌ها، میزان بینایی چشم‌ها را معاینه می‌کند.
• افتالموسکوپ: افتالموسکوپ یکی از ابزاری است که برای بررسی عروق انتهای چشم بسیار پرکاربرد است.
• پروژکتور چشمی: این وسیله اغلب برای معاینه قرنیه و عنبیه استفاده می‌شود.

بسته به شکایت بیمار و شک بالینی پزشک، ممکن است روش‌های بررسی پیشرفته‌تری توصیه شوند که برخی از آن‌ها  عبارتند از:

• رتینوسکوپ
• کراتومتر
• توپوگرافی
• پاکی متری
• پریمتری
• تونومتر
• لنزومتر
• بیومتری

گاهی چشم پزشک برای بررسی بیشتر، انجام آزمایش‌های خونی را توصیه می‌کند. در برخی شرایط نیز ممکن است تصویربرداری از چشم به کمک سی‌تی اسکن یا MRI توصیه شود.

روش‌های درمانی متخصص چشم پزشکی

بیماری‌های چشم، پلک و مجاری اشک به روش‌های مختلفی درمان می‌شود که در ادامه به بررسی مختصر آن‌ها می‌پردازیم:

• تجویز عینک و لنز: بسته به بیماری شما و تشخیص پزشک، ممکن است عینک یا لنزهای مختلفی برای درمان آن تجویز شود.
• تجویز قطره یا پمادهای چشمی: این دسته از داروها، در بسیاری از موارد در نسخه‌های چشم پزشکان دیده می‌شوند.
• تجویز داروهای خوراکی یا تزریقی: در صورتی که درمان‌های موضعی با قطره و پماد چشمی کافی نباشد، ممکن است که استفاده از داروهای خوراکی یا تزریقی به شما توصیه شود. برخی از داروهای تزریقی، به طور موضعی و در داخل یا اطراف چشم تزریق می‌شوند.
• استفاده از محافظ‌های چشمی: در برخی از بیماری‌ها، برای استراحت دادن به چشم‌ها از ابزارهای ویژ‌های به نام محافظ یا شیلد چشمی استفاده می‌شود تا از پیشرفت آسیب جلوگیری شود.
• عمل جراحی: اگر بیماری چشمی با استفاده از روش‌های غیرتهاجمی قابل درمان نباشد، عمل‌های جراحی کمک کننده هستند. استفاده از تکنیک‌های مختلف جراحی بسته به نوع بیماری، شرایط بیمار، امکانات موجود و مهارت جراح امکان‌پذیر است.

همکاری با سایر متخصصان پزشکی

پزشکان عقیده دارند که برخی از علائم چشمی، تنها نشانگر بیماری چشم نیست و می‌تواند ناشی از بیماری‌های سیستمیک باشد. مثلاً یووئیت (التهاب لایه عروقی چشم) ممکن است که در تعدادی از بیماری‌های روماتولوژیک دیده شود یا به طور مثال برخی از بیماری‌های عفونی مثل سل در ابتدا با تظاهرات چشمی بروز پیدا کند. 

همچنین یکی از عوارض مزمن بیماری دیابت، آسیب دیدگی عروق چشمی و بروز عوارض به دنبال آن است. به همین دلیل همکاری و مشاوره‌ی متخصصان چشم پزشکی با متخصصان برخی رشته‌های دیگر مثل فوق تخصص روماتولوژی، فوق تخصص غدد، متخصص عفونی و متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب دور از انتظار نیست.

مدارج تحصیلی

متخصصین چشم پزشکی ابتدا هفت سال تحصیل در رشته‌ی پزشکی عمومی تحصیل کرده و بعد از آن، به مدت دو سال طرح پزشکی عمومی خود را سپری می‌کنند. سپس در آزمون پذیرش دستیاری (رزیدنتی) شرکت کرده و به مدت ۴ سال در رشته‌ی تخصصی چشم پزشکی آموزش می‌بینند. در پایان این دوره، امتحان بورد تخصصی برگزار شده و در صورت قبولی، می‌توانند در بیمارستان، مطب یا کلینیک مشغول به کار شوند. 

یعنی به طور خلاصه، متخصص چشم پس از ۱۱ سال تحصیل در رشته‌ی پزشکی، با بیماری‌های چشم، روش‌های درمان دارویی و جراحی مختلف آشنا شده و در این حوزه تجربه کسب می‌کند. پس از کسب مدرک تخصص، در صورت تمایل به ادامه تحصیل نیز امکان گذراندن گرایش‌های مختلف و اخذ مدرک فوق تخصصی وجود دارد. 

گرایش‌های فوق تخصص چشم پزشکی

تخصص چشم پزشکی، دارای گرایش‌های فوق تخصصی مختلفی نیز می‌باشد که گرایش‌های فوق تخصص چشم پزشکی در ایران عبارتند از:

• فوق تخصص استرابیسم (انحراف چشم)
• فوق تخصص شبکیه و سگمان خلفی
• فوق تخصص قرنیه و سگمان قدامی
• فوق تخصص گلوکوم
• فوق تخصص افتالموپاتولوژی
• فوق تخصص جراحی پلاستیک و ترمیم چشم

جمع‌بندی

پزشک متخصص چشم‌ که به عنوان چشم پزشک یا جراح چشم نیز شناخته می‌شود، در زمینه‌ی تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌ها و مشکلاتی که چشم، پلک و مجاری اشکی را درگیر می‌کند، فعالیت دارد. 

شایع‌ترین دلایل مراجعه به مطب چشم پزشکان شامل تغییرات بینایی (کاهش وضوح بینایی، دوبینی، نزدیک بینی، تاری دید و …)، خشکی چشم، قرمزی چشم و ترشحات غیرطبیعی چشم است. 

بسته به تشخیص احتمالی، چشم پزشکان روش‌های مختلفی را برای درمان بیماری‌های چشمی توصیه می‌کنند که عبارتند از: قطره‌ و پمادهای چشمی، داروهای خوراکی و تزریقی و عمل‌های جراحی.